Ik geef mijn man zijn jas en zijn sleutels aan. Ik glimlach vriendelijk. Hup, naar je werk, denk ik. Hoe lang kan zo’n man treuzelen in de gang? Eindelijk valt de voordeur achter hem dicht. Ik hol naar de keuken, want ik hou de stank haast niet meer uit. Ik gris de tros overrijpe bananen van […]
Ik geef mijn man zijn jas en zijn sleutels aan. Ik glimlach vriendelijk. Hup, naar je werk, denk ik. Hoe lang kan zo’n man treuzelen in de gang? Eindelijk valt de voordeur achter hem dicht. Ik hol naar de keuken, want ik hou de stank haast niet meer uit. Ik gris de tros overrijpe bananen van de fruitschaal en drop ze in de prullenbak. We doen (nog) niet aan afvalscheiding, dus ik leg de krant van gisteren erbovenop. Trots kijk ik naar mijn Hans Klok illusie. Het ziet er heel echt uit zo.
Mijn afkeer van overrijpe bananen heeft het gewonnen van meneer Nooitgedagt’s dictum: ‘Wij Gooien Geen Eten Weg.’ Maar dat hoeft hij niet te weten. In die discussie heb ik geen zin. Ik bewaar liever de harmonie.
Dankzij banana-gate leerde ik één van mijn shitty values kennen.
Sommigen waarden zijn als zirkonia’s: ze zien er mooi uit, maar leveren niets op. De mijne was dat ik boven alles harmonie wilde. Ik hield eraan vast als een hond aan zijn lievelingspeeltje. No way dat ik dat liet gaan.
Maar dat leidt tot oneerlijkheid.
In de woorden van Mark Manson, auteur van ‘The subtle art of not giving a f*ck’: ‘When we have shitty values, we are essentially giving f*cks about the things that don’t matter, things that in fact make our life worse’.
Zo’n vijf minuten was ik trots op mijn Grote Verdwijntruc.
Toen begon het te knagen.
Een paar maanden eerder, in de Sacre Coeur in Parijs, had ik me heilig voorgenomen om nooit meer concessies te doen aan eerlijkheid in relaties. En met de bananen verdween die belofte ook in de prullenbak.
Niet OK.
Ik keek mijn waarde -harmonie-boven-alles- recht in de ogen: wat ben jij eigenlijk? Hippie-summer-of-love? Of ben je eigenlijk een bang kuikentje? Die avond biecht ik alles op aan mijn man, inclusief hoe eng ik dat vind. De bananen blijven in de prullenbak, het heilig voornemen vis ik er weer uit.
Met waarden in organisaties is het net zo.
In organisaties zweven de waarden rond als net uitgekomen muggen: je moet goed kijken om ze allemaal te zien. En sommigen zouden best eens shitty values kunnen zijn. Zo kan de waarde ‘harmonie’ in een organisatie funest zijn voor het elkaar aanspreken op het functioneren. Dan worden conflicten vermeden zoals Boris Johnson zijn kapper mijdt. ‘Ondernemerschap’ kan ook zo’n shitty value zijn: we hoeven ons dan lekker niet te houden aan vaste processen en werkwijzen.
Een waarde is op zichzelf niet goed of fout.
Bij elke organisatieverandering moet je scherp hebben: welke waarden vraagt deze verandering nou echt? En kan dat ook bij ons, of zit er een shitty value in de weg? Om daarachter te komen, kan je werken met scenario’s: wat zouden we doen als de verandering er al is, en hoe doen we het nu? Of je laat iemand meekijken met hoe jullie het doen: een collega van een andere afdeling, of een adviseur. Of je filmt een overleg. Als er veel licht zit tussen wat de verandering vraagt is en wat je feitelijk doet, dan heb je een probleem.
En als je dat probleem hebt, trekt de gewenste verandering aan het kortste eind.
Dan heb je twee opties:
1. De fijne optie. Je snapt het verschil tussen wat jullie eigenlijk doen en hoe je het wilt gaan doen. Je past het meteen toe. Net zoals je ineens snapt hoe gezonde leefstijl werkt – en een half jaar later ben je superfit.
2. De moeilijke optie. Je snapt het, maar alles blijft bij het oude. Zeg maar: je hebt de juiste apps op je iPhone, maar je komt niet van de bank af voor het ommetje. De shitty value heeft blijkbaar nog een functie, en die kan niet zomaar overboord.
Als harmonie belangrijker is dan eerlijkheid.
Als bijvoorbeeld harmonie het zwaarst telt, is dat vaak een reactie op iets dat eerder is gebeurd. Zoals een snoeiharde reorganisatie, een fusie met te weinig oog voor de verschillen, een dominante leidinggevende. Kan van alles zijn. Zolang dat niet verwerkt is, kan die shitty value niet in de prullenbak.
Dit geldt voor al dat soort waarden die niet zomaar overboord kunnen. Je moet dan verder kijken, naar de oorsprong van die waarde.
Want zolang een waarde nodig is, krijgt hij altijd voorrang. Zoals een ambulance, met patiënt erin, altijd door rood mag.
Lees ook het blog: Ja, natuurlijk mag je mij kritisch aanspreken op mijn aandeel – maar niet als het lastig wordt
Of bekijk de video: Veranderen ondanks je cultuur (die je nu juist wil veranderen)
