Speciaal Gastblog door Jeanine Mies, zelfstandig tekstschrijver en trainer Een interview met Wendy Nieuwland Wendy Nieuwland is veranderbegeleider bij Gewoon aan de Slag. Met nadruk geen verandermanager, want “ik manage niet, het proces is niet van mij”. Met deze introductie is de toon gezet: in management ligt blijkbaar eigenaarschap besloten.     Wendy en haar […]

Speciaal Gastblog door Jeanine Mies, zelfstandig tekstschrijver en trainer

Een interview met Wendy Nieuwland

Wendy Nieuwland is veranderbegeleider bij Gewoon aan de Slag. Met nadruk geen verandermanager,

want “ik manage niet, het proces is niet van mij”. Met deze introductie is de toon gezet: in management ligt blijkbaar eigenaarschap besloten.    

Wendy en haar collega’s letten in hun werk sterk op metaforen (‘sterk’ is er ook één) en andersom zijn er ook veel metaforen te bedenken voor hun werk: drempeloverduwers, lijnrechters, aandachtrichters.

Hoe belangrijk zijn woorden voor jullie werk?

“Heel belangrijk. Als een bepaald woord in een organisatie veel wordt gebruikt, kan dat veel verklappen over het handelen van de medewerkers. Neem een organisatie met ‘projecttrekkers’. Grote kans dat één iemand trekt, en de rest denkt: trek mij maar mee. Iemand gaat voorop, de anderen hangen er met hun volle gewicht achteraan. Het gaat niet vanzelf. Zo’n woord hoeft niet op een probleem te duiden, maar er gaat bij mij wel een belletje rinkelen. Als dan in gesprekken naar voren komt dat het project moeizaam verloopt, dan denk ik aan dat trekmechanisme. Een ander voorbeeld: soms ‘gooit’ een werknemer taken ‘over de schutting’. Dan vraag ik me af wat er in de organisatie gebeurt dat er kennelijk schuttingen zijn; althans in zijn of haar beleving. Wij hebben onze antennes daarvoor uitstaan.”

Expliciete en impliciete metaforen

En wat doe je  vervolgens met zo’n metafoor?

“Niets. De klant bepaalt of dat een gewenste of ongewenste situatie is. Niet wij. Misschien mogen de schuttingen wel blijven, en zijn het puur mijn aannames dat ze niet prettig zijn. Er zitten al snel zo veel aannames in onze woorden verpakt. Neem een manager die een medewerker vraagt: wat is voor jou de volgende stap in je loopbaan? Dat lijkt een neutrale vraag. Maar onbedoeld communiceer je daarmee je aannames: je gaat ervan uit dat er een volgende stap is, dat een loopbaan überhaupt in stappen verloopt, dat de medewerker een volgende stap wil. Maar stel, ze vinden die schuttingen een probleem. Als dat benoemd is, dan erkennen we dat als eerste. Daarna verleggen we de aandacht naar de gewenste uitkomst: en wat zou je willen dat er gaat gebeuren? Als mensen hun aandacht daarop richten hebben ze de eerste stap naar verandering in feite gezet.”

En als ze dan zeggen ‘ik wil geen schuttingen meer in onze organisatie’?

“Dan is duidelijk dat er een beweging gewenst is. Maar met ‘geen schuttingen’ gaan we niet werken. Dat is geen gewenste uitkomst. Dan kun je vragen: als er geen schuttingen meer zijn, wat gebeurt er dan? De gewenste uitkomst is waar je naartoe gaat, niet waartegen je je afzet. Het is als het verschil tussen roeien en kanoën: bij roeien ga je ergens vandaan, maar je ziet niet waar je naartoe gaat. Bij kanoën kijk je vooruit in plaats van achteruit. Wij willen vooruit. Daarmee ontkennen we de schuttingen niet. Dat is tenslotte ook onderdeel van de realiteit. Het is zoals het is. Daarin zijn we anders dan reframers of omdenkers. Als je het probleem ontkent, dan kan het juist groter worden. Zoals alles wat je de aandacht geeft, de neiging heeft om te groeien. Met de erkenning is de angel eruit.”

Bij roeien ga je ergens vandaan,

bij kanoën ga je ergens naartoe

Klant: “Ik wil niet ondersneeuwen.”

Coach: “Je wilt niet ondersneeuwen.” – letterlijke herhaling voor de erkenning (soms volgt er dan nog een toelichting, of volgt het eigenlijke probleem)

Coach: “En wat zou je willen dat er gaat gebeuren?” – vraag naar de gewenste uitkomst

Klant: “Dat ik niet ondersneeuw.” – dit is nog geen gewenste uitkomst

Coach: “Als je niet ondersneeuwt, wat gebeurt er dan?” – aandachtrichter op gewenste uitkomst

Klant: “Ik wil gezien worden.”

Blijven we niet al snel in de probleemwoorden hangen?

“Ja, de maatschappij is probleemgeoriënteerd. Ik denk dat dat ons overlevingsmechanisme is: het loont van oudsher om je op risico’s en gevaren te richten. En een probleem oplossen is nu eenmaal een stuk sexier dan een prettige situatie creëren. Dat is een valkuil voor consultants. Als iemand zegt ‘ik wil niet in de regen staan’, dan komt een consultant met oplossingen: een regenpak, een afdakje, een paraplu. En een omdenker draagt argumenten aan waarom de regen toch fijn is. Ik zou vragen: en wat zou je willen dat er gaat gebeuren? Anders blijft de aandacht bij het niet willen. En dat doet iets met het brein. Die vraag zet het systeem van de klant in een andere stand: wat willen ze wel?”

Ook bijvoorbeeld politici keren zich vaak tegen iets.

“Daarmee krijgen ze publiciteit. Wie zich ergens tegen afzet, negatief op iemand reageert, komt sneller in de krant. En het zit ook in het politieke systeem ingebakken. Neem het woord ‘oppositie’. Je hebt de coalitiepartijen en de ándere partijen, en die worden aangeduid als de oppositie. Daarin ligt besloten dat ze het oneens zijn met de coalitie. Wat nu als je het eens bent? Met zo’n metafoor hou je in feite het conflictsysteem in stand. We hebben de neiging die metaforen heel letterlijk te nemen.”

Heb je daar een voorbeeld van?

“Als je zegt ‘ik zie er als een berg tegenop’, dan ben je voor de start al moedeloos. Je staat helemaal onderaan, en er staat iets groots voor je. Pfff. Het zegt iets over hoe je het ziet. En het maakt ook dat het nog lastiger wordt eraan te beginnen en het te volbrengen. We laten ons gedrag sturen door onze waarnemingen. Dat blijkt ook uit onderzoek: als je moet kiezen tussen twee opties, dan gaat dat moeilijker of juist gemakkelijker als die opties fysiek verder van elkaar liggen of juist dichter bij elkaar.”

Heeft het zin om je woorden bewust te veranderen?

“Zeker. Neem iets kleins als ‘ja, maar’. Alles voor de komma komt over als ‘nee’. Je zegt eigenlijk: ik ben het niet met je eens. En daardoor ontstaat weerstand bij degene met wie je in gesprek bent. Verander je dat in ‘ja, en’, dan erken je de tekst van de ander. Of je het ermee eens bent of niet: je hebt gehoord wat die ander zegt. In plaats van dat hij plaats moet maken voor jouw mening. Mensen gaan anders naar elkaar luisteren. Het is niet voor niets de basisregel in het improvisatietheater: ‘ja, en’. Je neemt mee wat je aangereikt krijgt en je borduurt erop voort. Wees je bewust van het effect van je woorden. Ze zijn een voertuig om veranderingen op gang te brengen.”

Campagnetaal

Een verkeerscampagne als ‘Laat je niet afleiden’ roeit:  de nadruk ligt op wat je niet wilt, namelijk afleiding. Een kano-voorbeeld is de campagne ‘Ik gebruik tolerantie in het verkeer’. Die benadrukt wat je wel wilt, namelijk tolerantie. In plaats van dat die zich afzet tegen hufterig gedrag van automobilisten. Toch is Wendy Nieuwland ook over tolerantie niet enthousiast. “Het gedogen van iets negatiefs zit in dat woord ingebakken. Je staat er zelf buiten of boven. Het bevestigt dat er twee kampen zijn.”

————————————————————————————————————————————–

Dit interview is afgenomen en geschreven door:  Jeanine Mies, zelfstandig tekstschrijver en trainer

LinkedIn: https://www.linkedin.com/in/jeaninemies/ Twitter: @JeanineMies

Het interview is tevens gebruikt voor een artikel over de onbedoelde kracht van de ontkenning: ‘Zeg niet wat je niet wilt’, verschenen in Tekstblad 1, 2013. www.tekstblad.nl